Wołów

Plan Odnowy Miejscowości Wołów na lata 2009-2016

Sołectwo Wołów zamieszkuje 228 mieszkańców (stan na 31.12.2023 r.)  Sołectwo położone we wschodniej części gminy Bliżyn. Powierzchnia sołectwa to 14,9 km².

Sołtysem sołectwa Wołów jest p. Przemysław Durlik

Wołów to malownicza, mała wieś w południowo- wschodniej części Polski u podnóża Gór Świętokrzyskich nad rzeką Kamienną. Chlubą wsi są lasy, ¾ wsi to obszary zielone. Wołów nazywany jest przez niektórych „Skałami”, ze względu na skały w okolicznym lesie, których w chwili obecnej zostało bardzo niewiele.

Historia miejscowości

Historia wsi Wołów jest nieodłącznie związana z istnieniem miejscowości Bliżyn, która przez stulecia stanowiła siedzibę właścicieli tzw. „dóbr klucza bliżyńskiego” obejmujących większość terenów dzisiejszej gminy Bliżyn. Przez dobra te przebiegał od XII wieku szlak znad Morza Czarnego przez Lwów, Sandomierz, Opoczno, Toruń nad Bałtyk.

Według legendy, nazwa miejscowości wywodzi się od istnienia nad Kamienną miejsca, gdzie zatrzymywali się kupcy pędzący woły z Ukrainy do Europy Zachodniej. Na okolicznych pastwiskach odpoczywali i żywili stada, czasem sprzedawali bydło, które stanowiło doskonałą siłę pociągową.

Pierwszym mieszkańcem Wołowa odnotowanym w księgach parafialnych Bliżyna był Tomasz Dymarczyk. Żył w latach 1695-1795, był jednocześnie pierwszym odnotowanym wdokumentach mieszkańcem parafii Bliżyn.

W kartotece Sejmu Czteroletniego (1788-1792) roku znajdują się informacje o należącej do dominium bliżyńskiego miejscowości Wołów, składającej się z 14 domostw i zamieszkałej przez 63 osoby. Pół wieku później epidemia cholery zabrała 18 mieszkańców Wołowa.

W sporze hrabiego Potkańskiego, właściciela dóbr Bliżyńskich z Ekonomią Samsonowską w 1818 r. pojawia się nazwa „lasy wołowskie”. Przedmiotem sporu była kradzież drzewa z tychże lasów, zgłoszona przez Jędrzeja Dymarczyka, dozorcę lasów wołowskich.

Podstawą utrzymania ludności było rolnictwo, trudniono się też bartnictwem i łowiectwem.

Występujące w tej części Gór Świętokrzyskich pokłady rud żelaza dawały pracę miejscowej ludności przy wydobyciu i przetwarzaniu tego surowca. Wytwarzano też materiały pomocnicze, niezbędne w produkcji stali, takie jak węgiel drzewny i glinka ogniotrwała.

Czynnikami wspomagającymi rozwój hutnictwa żelaza były:

- wykorzystanie siły wody rzeki Kamiennej do napędu maszyn hutniczych i kuźniczych

- użycie do opalania pieców hutniczych podczas wytopu surówki drewna z okolicznych lasów.

W 1782 r. ks. Józef Osiński w książce „Opisanie polskich żelaza fabryk” wymienia wielki piec w Wołowie, który wytapia 100 cetnarów (1 cetnar = ok.50 kg) żelaza rocznie.

W literaturze często wymieniane są nazwy zakładów metalurgicznych tzw. fryszerek, które są identyczne jak nazwy zwyczajowe poszczególnych części miejscowości: (Stary Gostków, Grabowiec, Wołów). We fryszerkach surówka wielkopiecowa poddawana była tzw: „świeżeniu” i przerabiana na stal.

Na liście rzemieślników bliżyńskich z lat 1812-1815 znajdują się mieszkańcy Wołowa: Marcin Gula, Marcin Kotwica, Tomasza Antoniak – fryszerzy, Kacper Gula – majster fryszerski, Błażej Bartyzel – kowal, Paweł Gula- majster kowalski, Stanisław Krupa – gwoździarz, Szymon Szcześniak – kowal gwoździarz. Dokumenty podają, że, w latach 1823-1840 istniała tu kuźnica wodna funkcjonująca jako fabryka żelaza na potrzeby Wielkiego Pieca w Bliżynie. Pod koniec dziewiętnastego wieku stopniowo zrezygnowano z wytopu żelaza na tych terenach. Spowodowane było to trudnością ujarzmienia rzeki Kamiennej, która często podczas wiosennych wysokich stanów wód niszczyła groble, stawidła, a nawet same zakłady górnicze. Nieopłacalne stało się też stosowanie węgla drzewnego do opalania pieców hutniczych.

W okolicznych lasach łatwo jest do chwili obecnej zauważyć pozostałości górniczych wyrobisk. Zachowały się również pozostałości niewielkich kamieniołomów piaskowca, co pozwala przypuszczać, że mieszkańcy zajmowali się też kamieniarstwem. Z piaskowca wyrabiano między innymi kamienne żarna służące do mielenia zboża na mąkę.

W połowie XIX w. Wołów należy do województwa sandomierskiego, obwodu opoczyńskiego z siedzibą w Końskich, gminy Bliżyn (1816 r), parafii Odrowąż . W roku 1888 powstaje parafia w Bliżynie i od tej pory, nieprzerwanie należy do niej Wołów.

Od połowy XIX wieku w miejscowości działał co najmniej jeden młyn wodny, który do lat 50 XX wieku przetwarzał zboża z okolicznych pól. Właścicielami młyna była rodzina Jarosińskich. Pozostałości młyna zachowały się dnia dzisiejszego.

W 1885 r. wybudowano przechodzącą przez miejscowość kolej żelazną relacji Skarżysko-Koluszki, co było na owe czasy ważnym wydarzeniem.

Początek dwudziestego wieku przyniósł rozwój przemysłu w pobliskim Skarżysku Kamiennej. Powstał tam ważny węzeł łączący linie kolejowe północ - południe i wschód zachód.

Dwudziestolecie międzywojenne to czas rozkwitu miejscowości należących do Centralnego Okręgu Przemysłowego. Olbrzymie inwestycje powodują napływ wykwalifikowanej kadry technicznej oraz rozwój miast. W Skarżysku powstały zakłady metalowe Państwowa Fabryka Amunicji oraz Odlewnia Żeliwa. Stopniowo coraz więcej mieszkańców Wołowa podejmowało tam pracę, ponieważ półroczne zarobki pozwalały na sfinansowanie budowy domu.

Wybuch II wojny światowej przekreślił plany rozwojowe okolicznego przemysłu. Okupant na terenie Generalnej Guberni, do której wcielony został też Bliżyn, wprowadził wiele podatków oraz przymus pracy.

Wołów ma też swojego bohatera, obrońcę, uczestnika kampanii wrześniowej, żołnierza Korpusu Ochrony Pogranicza Jana Kaletę (1915-1995). Przeszedł on wszystkie koleje zawieruchy wojennej: sowieckie łagry, niemiecki obóz, pracę przy budowie portu wojennego w Kłajpedzie. Po wyzwoleniu powrócił w rodzinne strony, biorąc aktywny udział w życiu społecznym.

W okresie II wojny światowej Niemcy uruchomili w pobliskich lasach kamieniołomy i linię kolei wąskotorowej służącą do transportu tego surowca.

Okres powojenny przyniósł dynamiczny rozwój przemysłu w Skarżysku Kamiennej. Mieszkańcy wsi podejmowali pracę głównie w Zakładach Metalowych, Fabryce Obuwia, oraz w Polskich Kolejach Państwowych, choć aż do lat 80 ubiegłego wieku zajmowano się dodatkowo uprawą ziemi.

W latach 1960-1973 w Wołowie funkcjonowała Szkoła Podstawowa dla klas I-IV, oraz Szkoła Podstawowa dla dorosłych w systemie wieczorowym. W roku 1964 powstała działająca do dziś Ochotnicza Straż Pożarna. W Wołowie działało też Koło Gospodyń Wiejskich, które brało czynny udział w pracy społeczno gospodarczej i kulturalno-oświatowej. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku istniało Kółko Rolnicze, które zajmowało się szkoleniami oraz świadczyło usługi dla rolników.

2024-nadal                                                 Przemysław Durlik

Lasy otaczające Wołów to głównie lasy mieszane z jodłą pospolitą, sosną zwyczajną, bukiem zwyczajnym, modrzewiem polskim.

Rzeka Kamienna, rzeźbiąc przez tysiąclecia swoja dolinę, utworzyła wiele malowniczych zakątków. Na terenie sołectwa Wołów znajdują się dwa przełomy Kamiennej, urozmaicone progami i wychodniami piaskowca.

W miejscowości znajduje się budynek remizy OSP oddany do użytku w 1990 roku.

Budynek został wzniesiony czynem społecznym mieszkańców Wołowa, przy wsparciu finansowym Gminy Bliżyn i Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. W remizie prowadzone są zajęcia sportowe dla miejscowej młodzieży, imprezy rozrywkowe. Stanowi też miejsce zebrań mieszkańców miejscowości z Radą Sołecką i Sołtysem. 

Członkowie OSP aktywnie biorą udział w integrowaniu społeczności lokalnej organizując m.in. cykliczne imprezy kulturalno-rozrywkowe.

W roku 2008 w ramach zadania „Integracja rodzin i mieszkańców sołectw” w remizie OSP odbyły sięspotkania integracyjne oraz prowadzono zajęcia dla dzieci i młodzieży.

Źródło: Plan Odnowy Miejscowości Wołów